Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.

Биринчиси: моҳияти жиҳатидан

Матнда келган расмнинг моҳияти фотосуратга хилоф ўлароқ, Аллоҳ яратганга ўхшашини чизишдир. Фотосуратнинг моҳияти эса Аллоҳ яратган нарсанинг нусхасини кўчириш, холос.

Фотосуратни расм дейиш урф-одатга кўра бўлиб, шариатга кўра эмас. Ҳадисдаги шаръий истилоҳни урфга кўчириш эса жоиз эмас.

Матнларда «мусаввирлар»[1], «кимки расм чизса»[2] деган лафзлар келган. Имом Бухорийда «Ушбу расмни чизганлар»[3] лафзи келган.

Бу каби лафзлар инсоннинг хатти-ҳаракати ва ясаши бўлиб, ижод маҳсулини Аллоҳ таоло яратган нарсаларга ўхшатишга далолат қилади. Фотосуратда эса бундай ҳолат йўқ. Чунки ундаги ишнинг мақсади Аллоҳ яратган нарсанинг аксидан нусха кўчиришдир. Унда Аллоҳнинг яратишига ўхшатиш учун бир нарса яратилмайди. Расм деб номланиши эса Аллоҳ яратган нарсага нисбатан кўчирилган расмлиги учундир.

Иккинчиси: сабаб жиҳатидан

Нассларда келган расмдаги сабаб – ўхшатишдир. Ушбу сабаб фотосуратда мажвуд эмас. Чунки у Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло яратган нарсанинг ўзгинасидир. Унда яратиш, Аллоҳ яратган нарсага ўхшатиш учун бирон нарсани ясаш йўқ.

«Саҳиҳи Бухорий»да шундай лафз келган: «Кимки Мен яратган каби ярата бошласа, ўзига зулм қилибди»[4]. Фотосурат олишда бу сабаб йўқ.

Суратни ширкка восита сифатида сабаб қилганларга эса жавоб шундай: ширкка восита бўлган нарса сурат жинсидан бўлмайди. Аммо унинг баъзи турлари бундан мустасно. Сурат ширкка восита эмаслигининг далили шуки, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ёстиқдаги суратга ижозат берганлар ва «Лекин кийимда белги (рақам, тамға) бўлса, мустасно…», деганлар[5].

Бунга далил: ширкка восита бўлган суратда улуғлаш бўлади. Ана шу нарса ижмога кўра ҳаромдир.

Фотосурат моҳият жиҳатидан ҳам, сабаб жиҳатидан ҳам оят-ҳадисларда айтилган наҳий остига кирмайди. Шунинг учун у жоиздир. Сурат ушбу қоида остига киради: «Нарсалардаги асл – мубоҳликдир. Илло ҳаромга далолат қилмаса» (яъни ҳаромга далолат қилмаган ҳар қандай нарса мубоҳдир). Фотосуратда аслдан ўтказиб юборадиган далил йўқ. Валлоҳу аълам.

Селфи ва аёллар суратларининг ҳукми

«Ҳалол» сўзи ҳеч бир ҳаром ишни ўз ичига олмасликни шарт қилади. Чунки аслида барча нарсалар мубоҳ бўлиб, у ҳаромга олиб борсагина ҳаром бўлади. Чунки воситалар мақсадларнинг ҳукмида бўлади. Шулардан бири:

1. Агар инсон суратдан фойдаланмоқчи бўлса, Аллоҳ яратган ва мукаррам қилган шарафли хилқатининг қадрини билиши, уни қадрсизлантирмаслиги, масалан, баъзилар «селфи» деб ихтиро қилиб олган нарсани тарк қилиши лозим. Чунки селфи соғлом ақл қабул қилмайдиган ишдир. Оддий ақл қабул қилмаганданкейин илоҳий дин ҳақида гапирмаса ҳам бўлади. Бу дин Карамли Роббимизнинг дини бўлиб, уни У Зотнинг Ўзи яратди ва мукаррам қилди.

Селфи – суратга олишнинг бир тури бўлиб, унда киши ўзини ўзи расмга олади. Аслида бу ишда шаръий ҳаромлик ёки шариат қоралайдиган моҳият йўқ. Шаръан қораланадиган кўриниш ва ишлар суратга олинсагина бу иш қораланади.

2. Расмни тарқатиш борасида жоизлик фақат эркаклар учундир. Шунда ҳам аёларга фитна бўлмаслик шарти билан.

Аммо аёлларга келсак, муслима, мўмина, афифа, тоҳира аёллар учун саҳифаларга ўз суратларини жойлаштириш албатта жоиз эмас. Зеро, бу табарруж ва зийнатни изҳор қилиш бўлади. Бундай суратлар ёш, номаҳрам йигитларни фитнага солиши, диёнатли кишиларнинг эса исён қилишига сабаб бўлиши мумкин.

Аллоҳ таоло мўминаларга шундай буюради:

«Виқор билан уйларингизда ўтиринг. Илгариги жоҳилиятнинг очиқ-сочиқлиги каби очиқ-сочиқ юрманг» (Аҳзоб сураси, 33-оят).

Абу Убайда раҳимаҳуллоҳ: «Табарруж – зийнатларини кўрсатишдир», деганлар.

Зажжож раҳимаҳуллоҳ: «Табарруж – зийнатни изҳор қилиш ва эркакларнинг шаҳватини (чақириш) қўзғашдир», деганлар.

Мужоҳид раҳимаҳуллоҳ жоҳилият аввалидаги табарружни сифатлаб, «Аёллар кўчага чиқиб, эркаклар орасида юрар эди. Ана ўша табарруждир», деганлар.

^[1] Бухорий (5950-рақам), Муслим (2109-рақам) ривоят қилган.

^[2] Бунинг тахрижи юқорида ўтди.

^[3] Бухорий (5951-рақам) ривоят қилган.

^[4] Бухорий (5953-рақам) ривоят қилган.

^[5] Бухорий (5958), Муслим (2106) ривоят қилган.